با این امید که مقایسه‌ای میان موقعیت زنان در ایران و موقعیت آنها در کشورهای منطقه تا حدی بتواند روشنگر مشکلاتی که زنان کشورمان با آنها درگیر هستند باشد و راهکارهای استفاده شده در دیگر کشورها را بتوان به‌عنوان گزینه‌های پیشنهادی برای رفع دغدغه‌های زنان کشورمان مورد بررسی قرار داد، به نگارش این سری از مقالات پرداخته‌ایم.
سایت زنان بررسی می کند: در بخش اول، با نگاهی به کشور ترکیه که شباهت‌های زیادی با ایران دارد، به شرایط زندگی زنان در ترکیه، از اواخر دوران سلاطین عثمانی تا ریاست جمهوری کمال آتاترک و سپس به تغییرات پس از کودتای کنان اورن در سال ۱۹۸۰ و حکومت‌های پس از آن، تا روی کار آمدن رجب طیب اردوغان خواهیم‌پرداخت و جایگاه و وضعیت زنان ترک را در مقایسه با زنان ایران بررسی خواهیم کرد. شایان ذکر است که برخی از منابع مورد استفاده شده به زبان‌های غیر از فارسی است و همکاران سایت زنان با برگردان آن مطالب به فارسی به نگارش این مقالات کمک کرده‌اند.
جایگاه زن در منطقه امروزی ترکیه در دوران امپراطوری عثمانی بسیار سنتی بود و آنان نقش محدودی در فعالیت‌های اجتماعی داشتند. قوانین اجرایی و مسائل حقوقی در آن دوران تقریباً تماماً توسط دیوان (دربار) و بر اساس منابع اسلامی تنظیم و اجرا می‌شد. در ضمن چون ترک‌ها اصالتاً از مناطق آسیای مرکزی کوچ کرده بودند، فرهنگشان حتی در دوران پیش از اسلام نیز محدودیت‌های زیادی برای نقش اجتماعی زنان قائل می‌شد. به‌طورخلاصه برآینده فرهنگ ترک و موازین شرعی، زنان را کاملاً به سوی یک زندگی خانگی سوق داده بود. در آن دوران، از نظر ارث، سهم زنان کمتر از مردان بود و شهادت ۲ زن در محکمه‌های عثمانی برابر با یک مرد بود. ایاب و ذهاب و تردد زنان در خیابان‌های شهر رایج نبود و باید هنگام بیرون رفتن با پوشش کامل بدن و صورت ظاهر می‌شدند.
در اواخر حکومت عثمانیان، مدارس مامایی برای تحصیل زنان گشایش یافت و معلمی از اولین حرفه‌های زنان عثمانی بود. در سال ۱۸۵۴ میلادی صیغه و برده داری لغو، و خرید و فروش زنان ممنوع شد. واقعیت اینست که حرمسراهای سلاطین عثمانی و نگهداری زنان به عنوان کنیز در اندرونی قصرهای شاهان، دست‌کمی از برده‌داری نداشت.
دوره تنظیمات (۱۸۳۹ تا ۱۸۷۶) فصل جدیدی را برای حقوق زنان باز کرد و پیشرفت‌هایی در تحصیل و جایگاه خانوادگی و اجتماعی زنان حاصل شد که به موازات روند غربی شدن امپراطوری عثمانی بود. هفته نامه «طرقی زنان مسلمان» اولین مجله‌ای ویژه زنان بود که در سال ۱۸۶۹ آغاز به کار کرد. در اواخر دوران عثمانیان، زنان فعالیت‌های قابل توجهی در انجمن‌های مختلفی را شروع کردند که غالباً هدفشان پیشبرد حقوق زنان و افزایش حق تحصیلات آنها بود. از میان آنها می‌توان «انجمن همراهی زنان عثمانی» (۱۹۰۸ میلادی)، «انجمن عثمانی نیسوانیه» (۱۹۰۹ میلادی) و «انجمن بانوان حامی خانواده‌های سربازان» (۱۹۱۵ میلادی) را نام برد. زنان برای اولین بار در سال ۱۹۱۳ میلادی به عنوان کارمند دولتی شروع به کار کردند و سپس به‌عنوان تاجر به دنیای تجارت ورود کردند.
مصطفی کمال آتاترک در یکی از سخنرانی‌هایش خطاب به زنان در شهر قونیه در سال ۱۹۲۳ گفت که «… خانم‌ها، استادان! در زندگی انقلابی این سالهای اخیر، در زندگی مبارزاتی پر از فداکاری‌ها ملت را از مرگ نجات داد و به استقلال منجر شد. این مدیون کار و تلاش و فداکاری ملت است. در این میان، زحماتی هست که باید آنها را ستایش کرد، یاد کرد و همواره با سپاسگزاری تکرار کرد، که همان فداکاری بسیار والا و بسیار ارزشمندی است که زنان آناتولی از خود نشان داده اند…»
پس از تلاطمات شدید سالهای بعد از جنگ جهانی دوم و درگیری‌های بی‌پایان سیاسی در دهه‌های ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰ میلادی، کودتای نظامی تیمسار کنان اورن در سال ۱۹۸۰ میلادی فصل تازه‌ای در محیط اجتماعی ترکیه بوجود آورد. پس از روی کار آمدن حکومت نظامی، نخست وزیری ترکیه به آدمیرال بلند اولوسو سپرده شد و بعد از او، تورگوت اوزال بین سال ۱۹۸۳ تا ۱۹۸۹ نخست وزیر ترکیه بود و سپس به مقام تشریفاتی ریاست جمهوری ترکیه برگزیده شد. اما شخصی که شرایط زنان در ترکیه را کاملاً و رو به پیشرفت متحول کرد، همسر تورگوت اوزال، سمرا یگینمن اوزال بود. . سمرا اوزال در تمام مدتی که همسرش در رأس دولت بود سازمان خیریه بنیاد توان‌بخشی و تشویق زنان ترک را اداره می‌کرد که دست‌آوردهای بسیاری برای حقوق زنان داشت. تا جایی‌که در سال ۱۹۹۳ خانم تانسو چیلر اولین زنی بود که رئیس دولت و نخست وزیر ترکیه شد.
خانم تانسو چیلر حتی پس از شکست حزبش در انتخابات در صحنه سیاسی ترکیه باقی ماند و با ائتلافی که با حزب اسلامی رفاه کرد در مقام معاون نخست وزیر و همچنین وزیر امور خارجه ترکیه به کارش ادامه داد. در دورانی که چیلر در صحنه سیاست بود، هرچند حزب حاکم کاملا اسلام‌گرا و سنتی بود، حضور پر زنگ زنان ترک در تمامی حوزه‌های سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و حتی قضایی مشهود و قابل توجه بود. از میان مقام‌های کلیدی (مخصوصاً در دهه ۹۰ میلادی) می‌توان به زنانی مانند خانم مرال آکشنر اشاره کرد که پست حساس وزیر کشور را بعهده داشت و سپس برای سال‌ها معاون رئیس پارلمان ترکیه بود. او در سال ۲۰۱۷ حزب خوب را تأسیس کرد و هم‌اکنون نیز دبیرکل این حزب است. در سالهای ۲۰۰۰ میلادی خانم نیمت باش در مقام وزیر آموزش عالی امکانات بسیاری را برای تحصیلات دختران در دانشگاه‌های ترکیه و جهان فراهم کرد. خانم بریل ددی‌اوغلو نماینده ترکیه در اتحاد اروپا بود و خانم رخسار پکان هم در پست وزیر تجارت سکان‌دار روابط اقتصادی ترکیه با جهان بود. در حوزه قضای نیز باید از خانم امینه تارهان که یکی از قضات عالی‌رتبه ترکیه در دیوان عالی کشور یعنی بالاترین دادگاه ترکیه بود، نام برد.
از سال ۲۰۰۳ به بعد رجب طیب اردوغان و حزب عدالت و توسعه صحنه سیاسی ترکیه و حتی منطقه را قبضه کرده‌اند. حزب عدالت و توسعه پس از پیروزی در انتخابات متعدد در ترکیه حکومت را در دست دارد و اردوغان موفق شده با تغییر سیستم حکومتی از نخست وزیری به ریاست جمهوری در رأس حکومت، اداره کشور را تماماً در دست بگیرد. همسر رئیس جمهور، خانم امینه گلباران اردوغان یک زن محجبه و مدرن است که محبوبیت خاصی در میان طرفداران حزب عدالت و توسعه دارد. ایشان «پروژه نمایندگان داوطلب در توسعه جامعه» را بنیان گذاشت که به منظور افزایش آگاهی در مورد مفهوم «داوطلبی» در جامعه بوجود آمد. هدف این پروژه بیشتر زنان و توانمندسازی آنها (آموزش‌های حرفه‌ای برای زنان) است.
می‌توان گفت که اکنون زنان ترک تقریباً در همه حوزه‌های سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و قضایی با مردان مساوی هستند، البته برغم این برابری نسبی، دولت ترکیه همچنان از توانمندسازی زنان ترک به شکلی جامع حمایت می‌کند. حضور ۱۰۴ زن در پارلمان ترکیه (بیش از ۱۷٪ نمایندگان پارلمان در سال ۲۰۱۸) و نیز حضور گسترده در پست‌های دولتی و دیپلماتیک، نشانگر پیشرفت چشمگیر زنان در جامعه ترکیه است که به مدل مناسبی برای پیشرفت زنان در خاورمیانه تبدیل شده است.
